Ô nhiễm môi trường nước là gì? Nguyên nhân, tác hại và giải pháp

Nước chiếm hơn 70% diện tích bề mặt Trái Đất và cũng là thành phần không thể thiếu đối với cơ thể con người. Tuy nhiên ô nhiễm mỗi trường nước là vấn đề các quốc gia trên thế giới đang phải đối mặt, trong đó có Việt Nam bởi vấn đề bảo vệ môi trường nước chưa được ưu tiên đúng mức. Vậy nguyên nhân làm nước bị ô nhiễm là gì? Đâu là những hậu quả của ô nhiễm nguồn nước?

1. Nguồn nước bị ô nhiễm là gì?

Nước bị ô nhiễm là nước bị nhiễm hóa chất hoặc các chất lạ, gây hại cho sức khỏe con người, động vật và thực vật.

Nguồn nước ô nhiễm khi các chất độc xâm nhập vào các nguồn nước như sông suối, ao hồ, đại dương. Các chất độc hại này có thể hòa tan, lơ lửng hoặc đọng lại trong nước.

Các chất làm nguồn nước bị ô nhiễm phổ biến nhất là thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học, chất thải sinh hoạt, chất thải công nghiệp chưa qua xử lý, chì, thủy ngân và các kim loại nặng khác.

2. Tại sao nước bị ô nhiễm? Nguyên nhân làm nước bị ô nhiễm

2.1. Từ tự nhiên

Nguyên nhân nước bị ô nhiễm có thể do các yếu tố đến từ thiên nhiên như tuyết tan, mưa, lũ, bão,… mang theo các bụi bẩn tích tụ trong dòng nước trôi xuống sông, suối,… . Bên cạnh đó, đời sống tự nhiên của các sinh vật cũng có thể gây ô nhiễm nguồn nước. Chẳng hạn như xác động vật chết bị các vi sinh vật phân hủy thành chất hữu cơ có thể ngấm vào đất và mạch nước ngầm.

Đối với trường hợp ngập lụt là trường hợp dễ khiến cho nguồn nước bị ô nhiễm tự nhiên nhất vì lúc này mực nước dâng cao đồng thời có chứa tất cả những thành phần của tự nhiên mà nó đi qua bao gồm vi khuẩn, chất thải, chất dơ,… Khi đó chúng sẽ xâm nhập vào môi trường sống bình thường gây nên sự ô nhiễm cho toàn bộ khu vực.

Hiện tượng băng tan, thủy triều dâng trong tự nhiên cũng có thể gây ra sự xâm nhập mặn ở nguồn nước. Từ đó con người thiếu nước ngọt để phục vụ cho công tác nuôi trồng và nhu cầu sinh hoạt đời sống hằng ngày và phần diện tích đất liền có nguy cơ bị thu hẹp dần.

Ô nhiễm tự nhiên mang lại nhiều hậu quả nặng nề cho chúng ta tuy nhiên tần số xảy ra khá ít và cũng không phải là tác nhân chính khiến cho nguồn nước bị suy thoái và trở thành mối đe dọa với môi trường.

2.2. Tác động nhân tạo

2.2.1. Hoạt động nông nghiệp

Hoạt động nông nghiệp là một trong những hoạt động ảnh hưởng đến nguồn nước nhiều nhất. Việc người dân thường xuyên sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, hóa chất tăng trưởng, thức ăn cho chăn nuôi,… sau đó đẩy phần thừa ra nguồn nước tự nhiên đã gây nên tình trạng ô nhiễm trầm trọng môi trường nước.

Nếu vô tình con người sử dụng nguồn nước đấy thì sẽ phải chịu nhiều hậu quả liên quan đến sức khoẻ. Vậy nên cần có những biện pháp hạn chế, xử lý các vấn đề này trong nông nghiệp để bảo vệ nguồn nước và hệ sinh thái dưới nước.

2.2.2. Hoạt động công nghiệp

Một nguyên nhân nước bị ô nhiễm phổ biến và nghiêm trọng chính là từ hoạt động công nghiệp. Thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhu cầu đời sống của con người cũng tăng cao dẫn đến nhiều hệ lụy mà nơi gánh chịu lại là môi trường sống xung quanh chúng ta chứ không riêng nguồn nước.

Hiện nay các đơn vị lãnh đạo đang ra sức phối hợp với doanh nghiệp trong việc xử lý chất thải công nghiệp trước khi đưa ra môi trường và tuyên truyền, nâng cao ý thức xây dựng môi trường xanh, sạch, đẹp để bảo vệ nguồn nước và cuộc sống của chúng ta.

2.2.3. Ô nhiễm môi trường nước do rác thải sinh hoạt

Ô nhiễm nguồn nước do rác thải sinh hoạt, nước thải đặc biệt nghiêm trọng ở đô thị. Các rác thải sinh hoạt không được xử lý theo hệ thống tập trung mà xả trực tiếp xuống sông, hồ, kênh, mương, … Các cơ sở sản xuất xử lý nước thải không đúng quy định. Nhiều cơ sở y tế vẫn chưa có hệ thống xử lý rác thải. Thành phố càng nhiều rác nhưng không thể thu gom hết khiến nguồn nước bị ô nhiễm nặng nề.

Nguồn nước thải sinh hoạt có rất nhiều chất gây ô nhiễm như Natri, Kali, PO43, Clo, …

Xem thêm: Hậu quả nghiêm trọng khi sử dụng nước sinh hoạt nhiễm bẩn

2.2.4. Quá trình đô thị hoá

Đất nước phát triển kéo theo tốc độ công nghiệp hóa và đô thị hóa nhanh hơn. Từ đó dân số gia tăng khiến tài nguyên nước không còn đủ. Ở các đô thị, khu công nghiệp thì nước càng bị ô nhiễm nặng hơn do nước thải, khí thải và chất thải. Do đó, tình hình dân số cũng là nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm môi trường nước.

2.2.5. Nước thải từ hoạt động y tế

Các hoạt động từ phòng thí nghiệm, phẫu thuật, làm sạch thực phẩm, … luôn có một lượng nước thải mang nhiều virus, mầm bệnh. Nếu nguồn nước này chưa được xử lý mà thải trực tiếp ra môi trường sẽ mang lại nhiều hậu quả. Không chỉ ảnh hưởng đến nước mà còn lây lan virus không tốt cho sức khỏe con người.

3. Tình trạng ô nhiễm nước hiện nay

Số liệu thống kê của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) cho thấy hơn 60% nguồn nước trên các con sông của châu Á, châu Phi, châu u đang bị ô nhiễm. Tổ chức UNICEF cho biết, 5 quốc gia có tình trạng ô nhiễm nguồn nước nghiêm trọng nhất là Indonesia, Philippines, Thái Lan, Trung Quốc và Việt Nam.

Hiện nay, 200 triệu dân của Indonesia đang trong tình trạng thiếu hụt nước sạch trầm trọng. Trong khi chính phủ Indonesia chưa có biện pháp và đối sách cụ thể để khắc phục hậu quả nặng nề này thì ý thức người dân vẫn chưa được cải thiện. Tất cả đã khiến nguồn nước tại đây ô nhiễm ngày một trầm trọng hơn.

Theo số liệu thống kê mới nhất của Viện Y học lao động và Vệ sinh Môi trường, tại Việt Nam có hơn 17 triệu dân chưa được tiếp cận với nguồn nước sạch. Họ đang phải sử dụng nước mưa, nước giếng khoan hay nước máy lọc không đảm bảo về chất lượng. Tất cả những nguồn nước này đều là nguồn nước ô nhiễm, không an toàn cho sức khỏe.

Số liệu thống kê cho thấy, mỗi ngày Hà Nội có hơn 1.000 m3 rác thải và 400.000 m3 nước thải thải ra môi trường nhưng chỉ có 10% trong số đó là được xử lý đúng quy định. Còn lượng nước thải còn lại bị xả trái phép ra các sông ngòi, kênh rạch như sông Đà, sông Nhuệ, sông Tô Lịch, hồ Linh Đàm,…

Đáng tiếc thay, “Long mạch của thủ đô” – con sông Tô Lịch đang bị ô nhiễm trầm trọng, nước sông bốc mùi hôi thối nồng nặc khiến người dân cũng như du khách phải “nín thở” mỗi khi đi ngang qua.

Tại thành phố Hồ Chí Minh, ước tính mỗi ngày cụm khu công nghiệp Thanh Lương thải ra khoảng 5000 m3 nước thải từ các nhà máy. Các con kênh cũng như khu vực xung quanh tại các quận 6, 8, 11 cũng ngày một ô nhiễm nặng hơn.

Nhiều hộ dân sống tại kênh Tàu Hủ – nơi tập kết lượng nước thải và rác thải từ các quận đổ về, phải đối mặt với tình trạng các con sông bốc mùi hôi thối nồng nặc mỗi ngày. Không chỉ ảnh hưởng đến đời sống mà còn là sức khỏe của người dân nơi đây.

Các hộ dân sống tại nơi có rác thải bị ảnh hưởng nghiêm trọng
Theo số liệu được công bố bởi Bộ Y Tế và Bộ Nông Nghiệp và Phát triển nông thôn, mỗi năm có hơn 9000 người tử vong do sử dụng nguồn nước bẩn. Và hơn 100.000 người mắc ung thư và các bệnh liên quan đến đường hô hấp.

4. Tác hại của ô nhiễm nguồn nước

4.1 Tác hại đến con người

Tác hại của nước bị ô nhiễm lên con người và vô cùng nặng nề, nhất ở mặt sức khoẻ. Sử dụng nước ô nhiễm lâu ngày sẽ gây nên các bệnh về da, dịch tả, thương hàn hay thậm chí là bại liệt vì các vi khuẩn có trong nước.

Ngoài ra, nếu nước có chứa kim loại nặng và chất độc hại thì có thể khiến con người bị ngộ độc. Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến các căn bệnh ung thư, đột biến gen và dị tật bẩm sinh.

4.2 Tác hại đến sinh vật dưới nước

• Kim loại nặng từ quá trình công nghiệp tích lũy theo thời gian tại ao hồ, sông suối, mạch nước ngầm gần khu vực đó. Các sinh vật sinh sống trong phạm vi ô nhiễm, ăn uống thức ăn nhiễm kim loại nặng sẽ làm biến dị, dị tật bẩm sinh, hình thành tế bào ung thư.
• Chất thải công nghiệp chứa nhiều chất độc hại gây hại cho sức khỏe thủy sản. Chúng làm động vật thủy sinh giảm sinh sản, ức chế miễn dịch hoặc ngộ độc cấp tính.
• Các nguồn nước bị ô nhiễm bởi chất thải sinh hoạt thường dẫn đến các bệnh truyền nhiễm cho sinh vật trong nước và sống trên bờ thông qua việc uống nước. Trong đó dịch tả, thương hàn là các bệnh truyền nhiễm thường gặp, là nguyên nhân chính gây tử vong ở trẻ sơ sinh.

Nguồn nước bị ô nhiễm làm sinh vật thủy sinh chết hàng loạt

• Các hạt sunfat từ mưa axit làm hại sinh vật sống ở sông hồ và có thể làm chúng chết hàng loạt.
• Các hạt lơ lửng trong nước làm giảm chất lượng nước uống của con người và giảm chất lượng môi trường sống của sinh vật biển. Các hạt này làm giảm lượng ánh sáng mặt trời xuyên qua nước, gây gián đoạn sự phát triển của thực vật quang hợp và vi sinh vật.

4.3 Tác hại đến thực vật

Môi trường nước bị ô nhiễm còn ảnh hưởng đến hệ sinh thái, thực vật ở trên cạn. Nếu dùng nước ô nhiễm để tưới tiêu sẽ khiến cây trồng, hoa không thể phát triển, thân cây còi cọc. Nước bị ô nhiễm nặng hơn còn khiến hàng loại thực vật chết đi, đất dễ bị xói mòn và cằn cỗi.

4.4 Tác hại đến nền kinh tế xã hội

Không chỉ tác động đến sinh vật sống, ô nhiễm nước còn gây hại cho nền kinh tế xã hội bởi việc khắc phục, xử lý nguồn nước bị ô nhiễm cực kỳ tốn kém. Các chất thải không thể tự phân hủy trong thời gian ngắn sẽ tích tụ và chảy vào các đại dương.

Có một số phương pháp ngăn chặn ô nhiễm nguồn nước như bộ lọc cát, bộ lọc sinh học, hóa chất. Những kỹ thuật đơn giản này cần chi phí để duy trì biện pháp phòng ngừa có chi phí rẻ hơn nhiều so với làm sạch nước ô nhiễm.

Chi phí làm sạch nước bị ô nhiễm phụ thuộc vào nhiều yếu tố:

• Vị trí nguồn nước ô nhiễm: xác định vị trí ô nhiễm để tính được chi phí dọn dẹp là bao nhiêu. Nếu nguồn nước ô nhiễm ở khu vực thuận tiện di chuyển sẽ có giá rẻ hơn những vùng khó đi lại.
• Quy mô khu vực ô nhiễm: cần xem xét phạm vi ô nhiễm nguồn nước, diện tích ô nhiễm càng lớn thì chi phí xử lý càng cao.
• Loại chất gây ô nhiễm: giá thành xử lý nước ô nhiễm còn phụ thuộc vào chất gây ô nhiễm. Nếu ô nhiễm các chất khó làm sạch thì chi phí sẽ mắc hơn nhiều các chất thông thường.

5. Biện pháp xử lý nguồn nước bị ô nhiễm

Để phòng chống cũng như xử lý nguồn nước bị ô nhiễm nặng nề của hiện tượng ô nhiễm môi trường nước cần thực hiện các biện pháp cơ bản sau đây:

5.1. Xử lý nước thải, chất thải, rác thải đúng quy định

Các doanh nghiệp, nhà máy cần phải đầu tư xây dựng hệ thống xử lý nước thải tiên tiến, đúng quy định trước khi thải ra môi trường bên ngoài. Cơ sở hạ tầng xử lý nước thải cần phải được bảo trì và phát hiện kịp thời những rò rỉ hoặc lỗi để thay thế và sửa chữa nhanh chóng.

Các bể chứa tự hủy trong hộ gia đình cần phải đảm bảo đã xử lý trước khi nước thải ngấm vào đất.

Không những thế, mỗi người dân đều không được xả rác hay vứt rác xuống ao hồ, sông suối hay kênh rạch. Bởi chính hành động đó sẽ gây ra tình trạng ô nhiễm nguồn nước nếu lượng rác thải tích tụ lâu dài.

5.2. Hướng đến một nền nông nghiệp xanh, sạch hơn

Một trong những cách để nông dân thực hành nền nông nghiệp xanh là giảm thiểu hàm lượng chất dinh dưỡng thừa mà cây không hấp thụ hết. Từ đó cũng hạn chế khả năng photphat và nitrat gây ô nhiễm nguồn nước ngầm.

Người nông dân cần hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ. Bởi việc lạm dụng các chất hóa học này không những ảnh hưởng xấu đến cây trồng mà còn gây nên tình trạng ô nhiễm đất, ô nhiễm nguồn nước.

5.3. Luôn luôn tiết kiệm nước

Ngày nay, việc tiết kiệm nước càng cấp bách hơn khi nguồn nước sạch có hạn mà lại đang cạn kiệt dần. Rất nhiều địa phương không có đủ nguồn nước sạch để sinh hoạt.

Bằng những hành động nhỏ như tắt vòi nước khi đang đánh răng, kiểm tra thường xuyên và bảo dưỡng các đường ống dẫn nước,… Bạn đã có thể tiết kiệm nước. Ngoài ra, tận dụng nguồn nước tự nhiên như nước mưa để cọ rửa, tưới cây cũng là biện pháp để tránh lãng phí nước sạch.

5.4. Chính sách và pháp luật về phòng chống ô nhiễm nước

Nhà nước Việt Nam cũng cần nhanh chóng thiết lập chính sách, pháp luật để bảo vệ môi trường nói chung và bảo vệ nguồn nước nói riêng. Cũng như cần có các biện pháp thanh tra, xử phạt mạnh tay hơn đối với những trường hợp vi phạm quy định về xử lý rác thải.

5.5. Tuyên truyền, vận động, nâng cao nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường

Có thể nói đây là biện pháp quan trọng và hiệu quả nhất trong công tác bảo vệ môi trường bởi là sự nghiệp của toàn dân. Vì thế, mỗi người đều cần có trách nhiệm và ý thức về bảo vệ môi trường, đặc biệt là môi trường nước.

Thông qua các chiến dịch xã hội và các phong trào để tuyên truyền, vận động, nâng cao ý thức, nhận thức rõ về mối hiểm nguy của tình trạng ô nhiễm môi trường nước.

Tình trạng ô nhiễm nước ngày càng nặng nề, các biện pháp khắc phục thì vẫn chưa đạt được hiệu quả cao. Vì vậy để có thể bảo vệ an toàn sức khỏe cho bản thân và gia đình thì phải chủ động hơn. Đối với những khu vực có nguồn nước ít ô nhiễm thì nên xây bể lọc nước sạch trước khi sử dụng. Còn đối với hộ gia đình sống ở thành thị như TPHCM, Hà Nội thì nên trang bị máy lọc nước.

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã có cái nhìn khái quát và sâu sắc hơn về tình trạng ô nhiễm môi trường nước hiện nay. Từ đó, hãy chung tay bảo vệ môi trường nói chung và môi trường nước nói riêng. Bởi đó không chỉ là môi trường, đó là tương lai của sức khỏe chúng ta!

Có thể bạn quan tâm:

Ô nhiễm môi trường nước ở Việt Nam hiện nay